نظافت و پاکیزگی

تمیزی و پاکیزگی به معنای پیشگیری، پرهیز از کثیفی و پاکیزه نگه‌داشتن محیط، اموال، افراد و حذف یا کنترل آلاینده‌هاست. هدف از تمیزی، پاک کردن و نظافت تمام منزل، محیط کار و لوازم مورد استفاده است، طوری‌که هیچ گرد و غبار و آلودگی وجود نداشته باشد. این پاکسازی و نظافت معمولاً همراه با بازبینی است و باعث می‌شود که لوازم و وسایل مورد استفاده همواره در مناسب‌ترین شرایط باشند. تمیز و مرتب بودن وسایل علاوه بر ایجاد محیطی دلپذیر، سبب نگهداری بهینة وسایل مورد استفاده می‌شود و اشکال‌های احتمالی نیز به آسانی قابل مشاهده خواهد بود.

پاکیزگی فردی نیز عامل مؤثّری بر احساس‌ها و ادراک‌های مردم است. به‌عبارت دیگر، چهره‌ای که از خود نمایش می‌دهید، بر دیگران تأثیر می‌گذارد. نظافت و پاکیزگی، گذشته از تأثیری که بر سلامت شخصی و اجتماعی انسان دارد و موجب دلپذیری و جلب نظر بیننده می‌شود، یکی از خواسته‌های فطری انسان است. در کلام معصومان(علیهم السلام)، پاکیزگی جزئی از ایمان شمرده شده است:

النَّظَافَةُ مِنَ الإِیَمانِ؛ پاکیزگی، جزئی از ایمان است^[1].

در کلام امام رضا(علیه السلام)، پاکیزگی و نظافت، از اخلاق انبیاء بیان شده است^[2]. رسول گرامی اسلام(ص) به آینه یا آب نگاه می‌کردند و با ظاهری آراسته با مردم مواجه می‌شدند. آن حضرت علاوه بر پاکیزگی لباس، به پاکیزگی و نظافت بدن نیز توجّه داشتند و بدان توصیه می‌کردند. در حدیثی آمده است:

خویشتن را با آب از هر بوی بد و زننده‌ای که موجب اذیت می‌شود پاکیزه کنید و خود را عهده‌دار این‌کار سازید، زیرا خداوند کسی را که به‌سبب کثیفی و آلودگی موجب اذیت همنشین خود شود دشمن می‌دارد^[3].

رسیدگی به موی سر

موی سر از جلوه‌گرترین اجزای بدن است. زیبایی صورت با موی سر جلوه ی ویژه‌ای پیدا می‌کند. در کلام معصومان(علیهم السلام) سفارش‌هایی درباره ی موی سر بیان شده است. امام صادق(علیه السلام) می‌فرمایند: «موی نیکو و قشنگ از زیباترین زیبایی‌هاست»^[4].

در روایتی دیگر آمده است:

الشَّعْرُ الْحَسَنُ مِنْ کِسْوَةِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَأَکْرِمُوه‏؛ موی زیبا از پوشش خداست. پس آن‌را گرامی بدارید^[5].

امام رضا(علیه السلام) عطر زدن و مو گذاشتن را از سیرة پیامبران بیان می‌کنند^[6] . 

همچنین در روایت‌های اسلامی توصیه‌هایی دربارة نگه‌داری از مو بیان شده است. پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: «کسی‌که موی سرش را بلند می‌کند باید خوب نگهداری کند»^[7].

در روایت‌های زیادی نسبت به شانه زدن مو توصیه شده است. امام صادق(علیه السلام) در تفسیر کلمة زینت در آیة 31 سورة اعراف می‌فرمایند:

شانه زدن زینت است، زیرا روزی می‌آورد، مو را زیبا می‌کند، حاجت را برآورده می‌سازد و بلغم را از بین می‌برد^[8].

استفاده از روغن برای مو از دیگر مواردی بوده که مورد توجّه امامان معصوم(علیهم السلام) قرار گرفته است. امام صادق(علیه السلام) می‌فرمایند:

روغن زدن به مو، ژولیدگی را دور می‌کند^[9].

در سیرة امام صادق(علیه السلام) وارد شده که از انواع روغن برای موی سر استفاده می‌کردند^[10].

 آن حضرت ضمن توصیه به استفاده از روغن در مورد آداب آن می‌فرمایند:

موقع مالیدن روغن به موی سر بگو: بارالها از تو درخواست زیبایی و زینت دارم^[11].

خضاب و رنگ کردن مو از دیگر مواردی بوده که مورد توجّه قرار گرفته است. امام صادق(علیه السلام) می‌فرمایند:

پیامبر اکرم(ص) و امام حسن، امام حسین و امام باقر(علیهم السلام) از گیاهی به نام «کتم» برای خضاب کردن استفاده می‌کردند^[12].

از پیامبر اسلام(ص) نقل شده است:

با حنا خضاب کنید، چون چشم را روشن می‌کند، مو را می‌رویاند، بوی بد بدن را پاک می‌کند و به همسر انسان آرامش می‌دهد^[13].

از نگاه اسلام، موی بلند از جلوه‌های آراستگی است که باید با روغن مالیدن و خضاب کردن، از آن مراقبت کرد. باید توجّه داشت که هر چند توصیه‌های بیان‌شده دربارة مو، در مورد بانوان نیز وجود دارد اما مناسب است به این نکته توجّه کرد که بانوان در کیفیت حضور در اجتماع باید به عرف و موازین شرعی توجّه کنند.

سلیمان‌بن یحیی گوید:

حضرت رضا(علیه السلام) در یکی از روزها می‌خواستند نزد مأمون بروند و من هم نگهبان منزل آن حضرت بودم. در این هنگام شانه‌ای خواستند و سر و ریش خود را شانه زدند و فرمودند:

حضرت رسول(ص) فرمودند: هر کس شانه را هفت بار بر سر و صورت و سینة خود بکشد مریض نمی‌شود^[14].

سلیمان جعفری گوید: حضرت رضا(علیه السلام) فرمودند:

موی سر اگر در جلوی سر باشد، دلیل یمن و سعادت است. اگر روی صورت باشد دلیل بر سخاوت است و اگر موی سر به هم بافته شده باشد دلیل شجاعت است^[15].

نظافت پوست

پوست روشن، سالم و لطیف یکی از عناصر مهم در زیبایی ظاهر به‌شمار می‌آید. استفاده از مواد گیاهی و روغن‌های مفید برای حفاظت از پوست، امر رایجی بوده است. روایت‌های اسلامی نیز بیانگر اهمیّت توجّه به مراقبت از پوست هستند. مولا علی(علیه السلام) می‌فرمایند:

الدُّهْنُ یُلَیِّنُ الْبَشَرَةَ وَ یَزِیدُ فِی الدِّمَاغِ وَ یُسَهِّلُ مَجَارِیَ الْمَاءِ وَ یُذْهِبُ الْقَشَفَ وَ یُسْفِرُ اللَّوْن‏؛ روغن زدن، پوست را نرم و نیروی عقل را زیاد می‌کند، آلودگی پوست را برطرف ساخته و به آن روشنی می‌بخشد^[16].

امام باقر(علیه السلام) فواید روغن زدن را این‌گونه بیان می‌فرمایند:

روغن زدن هنگام شب، باعث رسیدن آن به رگ‌ها می‌شود و پوست را سیراب و صورت را سفید می‌کند^[17].

از‌این‌روی مراقبت و زیبایی پوست مورد توجّه اسلام بوده و باید با استفاده از روغن‌ها و کرم‌ها از این نعمت الهی محافظت کرد. توجّه به این نکته نیز ضروری است که استفاده از کرم‌ها هنگام حضور در اجتماع تابع موازین شرعی و عرف جامعه است.